Tolteci-čuvari tradicije drevnog Meksika

Meksička visoravan zemlja je vulkana i jezera, pustinjskih predela i plodnih dolina. Dolina Meksika nalazi se u južnom delu visoravni, na oko 2200 m iznad nivoa mora, okružena planinama vulkanskog porekla čija nadmorska visina doseže i do 5000 m. Ovaj je prostor tokom nekoliko hiljada godina bio pozornica dramatičnih uspona i padova mnogih kultura koje se mogu svrstati među najživopisnije u ljudskoj istoriji.

Iako postoje neki pokazatelji koji upućuju na njihovu daleko veću starost, službena arheologija smatra da su srednjoameričke kulture postojale u sledećim vremenskim okvirima:

Olmeci: 1200. – 400. p.n.e.
Teotihuacan: 100. p.n.e. – 750. g.
Maye: 250. g. – 1460. g.
Zapoteci: 500. g. p.n.e. – 800. g.
Tolteci: 950. g. – 1150. g.
Asteci: 1325. g. – 1521. g.

Teotihuacan, na jeziku nahuatl Grad bogova, najstarije je poznato urbano središte zapadne polulopte koje je vekovima dominiralo celom Srednjom Amerikom. Asteci su ga nazivali pupkom sveta.

Ova veličanstvena prestonica sa stotinama objekata piramidalnog oblika pripada nama nepoznatoj civilizaciji pretkolumbovske Amerike. Teotihuakanske se piramide po veličini i izvanrednom graditeljskom umeću mogu meriti sa egipatskim, a njegova visoka kultura snažno je nadahnula sve kulture i civilizacije koje su kasnije izrasle na ovom području. Teotihuacan još uvek predstavlja zagonetku, a jedino što se o njemu pouzdano zna je da je nagli kraj doživeo polovinom VIII. veka. Uzrok tome je nepoznat, mada su njegovom padu nesumnjivo doprinele navale Chichimeka, varvarskih plemena sa sjvera, koji su se poput bujica obarali na civilizovani Meksiko.

Padom Teotihuacana nastupilo je širom Srednje Amerike razdoblje ratova i političke rascepkanosti. Nestajuću kulturu Teotihuacana, uključujući njihovu religiju, arhitekturu i društveno uređenje, preuzeli su i preneli dalje chichimečki potomci – Tolteci.

Toltečko carstvo

Tolteke su od zaborava sačuvale prvenstveno astečke, ali i majanske pesme i legende koje je nakon španskog osvajanja zapisalo domaće stanovništvo ili ih je zabeležio španski hroničar Fra Bernardin de Sahagun. Podaci koje je sakupio Sahagun govore o Toltecima kao o velikim umetnicima, graditeljima palata, slikarima, kiparima koji utkivahu svoje obogovljeno srce u svoja dela, izumiteljima umetnosti rada s perjem, vrsnim lekarima, stručnjacima u pronalaženju i obradi dragog kamenja, veštima u svim obrtima, poznavateljima astrologije i umetnosti tumačenja snova, dobrim astronomima, govornicima… Njihova je slava bila toliko velika da su u očima ostalih naroda Srednje Amerike poprimili veličinu legende, iako noviji arheološki nalazi potvrđuju istorijsku utemeljenost mnogih legendi.

A legenda kaže da su u Meksičku dolinu došli početkom X. veka sa severozapadnih granica Meksika kao varvari zajedničkim imenom nazvani Chichimeci. Predvođeni legendarnim Mixcoatlom, najpre su se naselili u Culhuacanu, nekoliko kilometara južnije od današnjeg Mexico Cityja. Njegov sin i naslednik Ce Acatl Topiltzin bio je prva istorijska ličnost Meksika, iako je njegovo ime dobilo mitski značaj. Naime, Topiltzin je kao vladar i vrhovni sveštenik kulta boga Quetzalcoatla dobio ime Quetzalcoatl, generičko ime koje su nosili sveštenici-vladari tog vremena. Ali, to je očito u zapisima nastalim nakon dolaska španskih osvajača izazvalo popriličnu zbrku pa je teško razlikovati istorijske činjenice od mita.

Topiltzin je oko 950. g. premestio glavni grad u Tollan, ili na španskom – Tulu. Za razliku od prvog velikog talasa chichimečkih doseljenika, legenda i arheologija pokazuju da je drugi talas doseljenika u Tulu, koji su bili poznati kao Nonoalca, došao sa jugoistoka i da je bio visoko civilizovan. Pretpostavlja se da su to bili preživeli stanovnici Teotihuacana ili nekog drugog grada koji je nakon chichimečkog napada uspeo sačuvati elemente teotihuakanske civilizacije. Nonoalca su doseljenike sa severa podučili raznim veštinama; istovremeno su uveli i poštovanje Quetzalcoatla, Pernate zmije, koji je postao glavno božanstvo Tule, a izvorno potiče iz Teotihuacana.

Potomci Chichimeka prihvatili su teotihuakansku kulturu i usvojili njihov način gradnje velebnih gradova, palata, hramova, igrališta i piramida pa je prvo razdoblje njihovog uspona pod snažnim uticajem Teotihuacana. Da bi se razlikovali od svojih varvarskih predaka, civilizovani stanovnici Tule nazvali su se Toltecima. Na jeziku nahuatl reč toltek (toltecatl) u prvom redu znači umetnik, čovek od znanja, a zatim stanovnik Tule, a rečju tolteštvo (tolecayotl) označavan je skup svih vrlina. Najdublji koren tolteštva bio je Teotihuacan – drevni izvor sa kojeg su se napajale sve kulture Srednje Amerike.

Ovaj mladi ratnički narod vrlo je brzo osvojio veliko područje Meksika, od jedne do druge obale, prodrevši na jug do današnje Gvatemale i daleko na sever u zemlju svojih chichimečkih predaka. Gradeći na dobrim temeljima izgradili su carstvo. Kultura ponikla u Tuli zavladala je celom Srednjom Amerikom. Pojavili su se novi gradovi koji su postali kulturna žarišta: Coatlichan, Texcoco i Coyoacan. Time je u Meksičkoj dolini započelo novo kulturno razdoblje.

Godine 1000. prodrli su i na Yucatan i osvojili gradove u kojima je još cvala kasna civilizacija Maya. O dolasku Tolteka na Yucatan govori knjiga Chilam Balam (u prevodu Proročanstva jaguara). Popol Vuh, veliki ep Quiche Maya sa visoravni Gvatemale, takođe navodi toltečko osvajanje njihovog naroda i potvrđuje dolazak Tolteka iz Tulan Zuiva tj. iz Tule na zapadu. Ovi tekstovi spominju da je Maye jedno vreme vodio čovek koji je došao iz Tule i koji je preuzeo majansko ime za Quetzalcoatla – Kukulkan ili Gucumatz.

Najreprezentativniji tragovi toltečke prisutnosti na Yucatanu nalaze se danas u gradu Chichen Itzi gde su Tolteci stvorili nov, prepoznatljiv stil nazvan majansko-toltečkim. Chichen Itza je grad Maya, ali mnogi znakovi govore da su njime vladali Tolteci: kamene ograde isklesane u obliku zmija, stubovi formirani od zmijskih tela sa glavama u nivou tla, zatim brojni frizovi ratnika, figure Chac Moola, prikazi jaguara, stubovi Atlanata i leptiri kao ukrasi na grudima ratnika. Uz ove je jukatanske Tolteke vezana jedna istorijska zanimljivost: to je narod koji se najduže odupirao španskim osvajačima. Španci su čuveno pleme Itze pokorili tek 1697. godine.

Tula

Tolteci su svoju prestonicu smestili nekih 100 km severozapadno od današnjeg Mexico Cityja, u Teotlalpanu, području koje se nadovezuje na dolinu Meksika. Teotlalpan na jeziku nahuatl znači Zemlja bogova. Predšpanska Tula stoji na uzvišenju koja gleda na današnju Tulu de Allende. Arheološko nalazište drevne Tule pokriva približno 13 km kvadratnih. Sačuvani ostaci ne daju naslutiti ono o čemu govore živopisne astečke legende: čudesni grad u kojem je trstika rasla u izobilju i stvarala utisak raskoši, sa prekrasnim građevinama čiji su zidovi bili obloženi zlatom, srebrom, koralima, školjkama i kecalovim perjem. Ostali su tek kameni stubovi i reljefi sa naoružanim ratnicima, jaguarima, kojotima i orlovima koji govore o ratničkom duhu ovog naroda.

Do danas su identifikovana tri glavna ceremonijalna središta: Mala Tula, Trg Charnay i Akropola.

Ceremonijalni centar nazvan Akropola najimpozantniji je i najbolje rekonstruisan. Akropola se sastoji od velikog središnjeg trga na čijoj je istočnoj strani najveća struktura, poznata kao Zgrada C, koja je samo delomično iskopana. Na zapadu se nalazi igralište pelota, kakvih je u Tuli pronađeno šest. Na severnoj strani leži glavna, relativno niska piramida, sa pet stepenica i širokom platformom na kojoj je stajao hram Quetzalcoatla.

Na platformi se nalaze Atlanti – gigantski kameni stubovi ratnika, visoki 4,6 m, izgrađeni od četiri naslagana kamena bloka međusobno povezana klinovima. Ovakvi stubovi izrazito su toltečki i bilo gde da se nalazili, ukazuju na toltečki uticaj. Pretpostavlja se da su nekada stajali na ulazu hrama, pridržavajući drveni krov koji je uništen. Predstavljaju ratnike koji u desnoj ruci nose oružje nazvano atlatl ili bacač koplja, a u levoj ruci koplja, dok na leđima imaju pričvršćen okrugli štit. Na grudima su imali prikaz leptira (simbol duše), a kopča na njihovom ukrašenom pojasu simbolisala je Sunce. Kape su im bile ukrašene perjem ptice quetzal, a obuća likovima pernatih zmija koje predstavljaju Quetzalcoatla, Pernatu zmiju.

Najzagonetniji arheološki ostaci Tule su Chac Mooli, isklesane kamene figure u poluležećem položaju s glavom okrenutom ulevo. Oni na sebi drže kamene žrtvenike na koje su se u čast bogova polagale latice cveća, a u vreme dekadencije i žrtve u obliku ljudskog srca.

Pad Tule

Sredinom XII. veka u još jednom talasu chichimečkih prodora sa severa Tula je uništena i spaljena. Varvari su samo ubrzali njen kraj, a stvarni razlog pada bile su unutrašnje nesuglasice. Neki arheolozi kao uzrok njenog kraja navode razdor nastao između Tolteka chichimečkog porekla i Nonoalca; drugi pak govore da je Tula bila rastrgana verskim sukobom između poštovaoca boga Quetzalcoatla sa jedne strane, i sledbenika ratničkog boga Tezcatlipoce sa druge strane, pa je ubrzo usledio i neumitan kraj toltečkog carstva.

Legenda kaže da su poštovaoci Tezcatlipoce proterali Topiltzina-Quetzalcoatla i njegove sledbenike iz grada oko 1000. godine. Napustivši Tulu, prognani Topiltzin-Quetzalcoatl proveo je dvadeset godina u Choluli, slavnom kulturnom i verskom središtu. Potom se sa svojim sledbenicima uputio prema jugu, gde su pobedili Maye i zavladali njihovim gradom Chichen Itzom.

U nastavku legende, tačnije prema jednoj od njenih brojnih varijanti, Topiltzin-Quetzalcoatl je isplovio na okean na splav izgrađen od isprepletenih zmija, a po drugoj se uputio na nebo i pretvorio u Jutarnju zvezdu. Pre odlaska je nagovestio svoj povratak iz mesta gde Sunce izlazi, i tačno je odredio datum koji je po evropskom kalendaru odgovarao 1519. godini. Tako je u narodu ostala nada da će se jednog dana vratiti, za spas svog naroda i za početak novog vremena. Na dan prorečenog povratka Quetzalcoatla na tlo Meksika stupili su prvi konkvistadori…

Pojavivši se u haosu nastalom padom Teotihuacana, Tolteci su relativno brzo usvojili kulturu jednog visoko civilizovanog, ali umirućeg društva, pa je proširili na celi Meksiko. Može se reći da su preuzeli teotihuakansku baklju i za vrlo kratko vreme zapalili mnoge vatre širom Srednje Amerike, prenevši tako plamen Astecima, sledećoj i poslednjoj velikoj civilizaciji na ovom prostoru, koji su tvrdili da su naslednici ovog legendarnog naroda. Zato Tolteke sa pravom nazivmo istinskim čuvarima tradicije drevnog Meksika.

Izvor:nova-akropola.com